Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο, μας έδωσαν οι προσπάθειες ευαισθητοποιημένων πολιτών και Διασωστών Άγριας Ζωής, να πραγματοποιήσουν δράσεις Έρευνας & Διάσωσης στις καμένες περιοχές για την περισυλλογή άγριων ζώων που μπορεί να επιβίωσαν των πυρκαγιών. Την πρωτοβουλία της ΑΝΙΜΑ ακολούθησαν οι Save Your Hood.Στις επιχειρήσεις πήραν μέρος και μέλη του ΣΕΠ και της Προσκοπικής Ομάδας Διάσωσης Άγριας Ζωής.

Το φετινό καλοκαίρι αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία του κλίματος σε πολλά μέρη της Γης. Τα ρεκόρ ακραίας ζέστης και χαμηλής βροχόπτωσης έσπασαν, καθώς ζήσαμε την πιο ζεστή μέρα που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι επιπτώσεις στην υγεία και την οικονομία μας καταγράφτηκαν, αλλά τι επιπτώσεις έχουν οι ακραίοι καύσωνες στη φύση;

Η ακραία ζέστη και η ξηρασία επιβαρύνουν την άγρια ζωή, μας ενημερώνει η Frida West από την οργάνωση Woodland Trust UK. https://www.woodlandtrust.org.uk/blog/2022/08/how-heatwaves-affect-wildlife/

Οι θερμοκρασίες κορυφώθηκαν πάνω από τους 40°C σε πολλά μέρη και οι νυχτερινές θερμοκρασίες ήταν οι υψηλότερες που έχουν καταγραφεί ποτέ. Η κλιματική αλλαγή, που τροφοδοτείται από τα αέρια του θερμοκηπίου, έχει ήδη θερμάνει τον πλανήτη κατά περίπου 1,1°C. Οι τελευταίοι καύσωνες ήταν σχετικά βραχύβιοι, αλλά πρόκειται να ζήσουμε περισσότερους στο μέλλον.

Με τους καύσωνες και τους ανέμους, έρχονται και οι πυρκαγιές! Αβοήθητα ελάφια, κουνέλια, χελώνες, σαύρες, φίδια, πουλιά τρέχουν να σωθούν από μια φωτιά που συνήθως βάζουν οι άνθρωποι. Στον χάρτη βλέπετε τις πυρκαγιές στην Αττική από το 2017 μέχρι το 2023. Δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα άκαφτο!!!

Ποιος ακριβώς είναι λοιπόν ο αντίκτυπος των δασικών πυρκαγιών στην άγρια ζωή; 

Αποδεικνύεται ότι, όπως τα περισσότερα πράγματα στη ζωή, πρόκειται για μια δίπλευρη υπόθεση. Από τη μία πλευρά, οι δασικές πυρκαγιές είναι μέρος της φυσικής διαδικασίας του οικοσυστήματος στις Μεσογειακές χώρες και η άγρια ζωή έχει μακρά σχέση με αυτές. Ορισμένα είδη επωφελούνται ακόμη και από τις πυρκαγιές. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, η φωτιά μπορεί να είναι επικίνδυνη για τα ζώα και τα φυτά που δεν μπορούν να την αποφύγουν.

Ορισμένα ζώα πεθαίνουν στις φλόγες των πυρκαγιών, κυρίως ηλικιωμένα και πολύ νεαρά ζώα που δεν μπορούν να ξεφύγουν. Ωστόσο, η πλειονότητα των θανάτων άγριων ζώων έρχεται μετά το τέλος της πυρκαγιάς, λόγω της απώλειας σημαντικών ενδιαιτημάτων και πηγών τροφής που κάηκαν στη φωτιά. Οι πυρκαγιές δημιουργούν έναν νέο τύπο ενδιαιτήματος, συνήθως ανοιχτές περιοχές όπου υπήρχαν πυκνά δάση, οι οποίες γρήγορα αποικίζονται από χόρτα και θάμνους. Αυτό δημιουργεί μια ευκαιρία για τα χωροκατακτητικά είδη να μετακινηθούν πριν τα ενδημικά είδη έχουν την ευκαιρία, γεγονός που μπορεί να έχει επιβλαβείς επιπτώσεις στο τοπίο.

Οι πυρκαγιές αναγκάζουν την άγρια ζωή να μετακινηθεί, αποφεύγοντας τις φλόγες και αναζητώντας νέο βιότοπο. Αυτή η μετανάστευση μπορεί να προκαλέσει τα ζώα να περιπλανηθούν σε πυκνοκατοικημένες περιοχές και να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους που κανονικά θα απέφευγαν.

Ωστόσο, υπάρχουν και θετικά στοιχεία για την άγρια ζωή και το οικοσύστημα γενικότερα.

Τα ζώα έχουν ακονισμένη αίσθηση του κινδύνου, οπότε όταν εκδηλώνεται πυρκαγιά, τα περισσότερα ζώα την αντιλαμβάνονται και μπορούν να τρέξουν μακριά ή να σταθούν σε ρέματα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Τα μικρότερα ζώα βρίσκουν καταφύγιο σε κορμούς, κάτω από πέτρες ή θάβονται στο χώμα. Ορισμένα αρπακτικά ζώα εκμεταλλεύονται ακόμη και την πυρκαγιά και έχουν παρατηρηθεί να κυνηγούν μικρότερα ζώα που φεύγουν από τη φωτιά. Ένας άλλος θετικός αντίκτυπος από τις πυρκαγιές είναι ότι ορισμένα είδη, όπως η κουκουναριά, βασίζονται στη φωτιά για να απελευθερώσουν τους σπόρους τους. Οι στάχτες που αφήνει πίσω της η φωτιά γονιμοποιούν το έδαφος για να μπορέσουν να αναπτυχθούν οι σπόροι. Η καταστολή των πυρκαγιών τον τελευταίο αιώνα έχει οδηγήσει σε πυκνά, κατάφυτα δάση, και η φωτιά απομακρύνει τα νεκρά και άρρωστα φυτά, επιτρέποντας σε περισσότερο ηλιακό φως να φτάσει στο έδαφος. Οι υγιείς μικρές πυρκαγιές οδηγούν σε "νησίδες" διαφορετικών μικρο-ενδιαιτημάτων, γεγονός που αυξάνει τη βιοποικιλότητα, η οποία με τη σειρά της αυξάνει την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος.

Οι πυρκαγιές αποτελούν μέρος ενός υγιούς οικοσυστήματος και, αν και βραχυπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσουν κάποιες απώλειες σε ζώα, αποτελούν μέρος του φυσικού κύκλου. Χωρίς αυτές, τα δάση υπερχειλίζουν και καίγονται πιο έντονα όταν παίρνουν φωτιά. Τα ζώα έχουν αναπτύξει τις δικές τους μεθόδους αποφυγής του κινδύνου πυρκαγιάς.

Αυτό που πρέπει να εμπεδώσουμε είναι ότι έτσι που πάνε τα πράγματα, κάθε καλοκαίρι θα έχουμε μεγάλες και ακόμη μεγαλύτερες πυρκαγιές. Με θερμοκρασίες όπως αυτές της τελευταίας περιόδου δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχουμε μεγάλες φωτιές. Κάθε φορά θα έχουμε απώλειες σε ζωές πουλιών, ερπετών, θηλαστικών εντόμων, αλλά, αν συμπεριφερθούμε σωστά μετά, η άγρια ζωή θα ανακάμψει. Τουλάχιστον όσο οι καταστροφές θα συνεχίσουν να είναι της κλίμακας αυτών που ζούμε τα τελευταία χρόνια.

Πρέπει πρωτίστως να προστατεύσουμε ως κόρη οφθαλμού τους άκαυτους θύλακες εντός της καμένης περιοχής και μια περίμετρο ακτίνας μερικών χιλιομέτρων γύρω από τα καμένα. Άκαυτες ρεματιές, μικρές συστάδες θάμνων και δέντρων που γλύτωσαν από τις φλόγες, περιοχές που υπάρχει έστω και λίγο τρεχούμενο νερό έχουν τεράστια αξία τώρα.

Τα άγρια ζώα εκεί θα βρουν καταφύγιο και χρειάζονται συνθήκες ηρεμίας.

Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι όταν γίνεται πυρκαγιά αυξάνονται τα τροχαία, επειδή τα ζώα είναι σοκαρισμένα και εκτός της επικράτειάς τους, μέσα στην οποία ξέρουν να κινούνται. Οι οδηγοί πρέπει να προσέχουν, να οδηγούν αργά, ιδίως τη νύχτα. Παρατηρείται βέβαια και αύξηση των περιστατικών ηλεκτροπληξίας σε καλώδια, αλλά δύσκολα μπορεί να γίνει κάτι γι’ αυτό.

Τα άγρια ζώα θα πλησιάσουν κατοικημένες περιοχές, που είναι συνήθως άκαυτες, ζητώντας κρυψώνες και νερό. Τα κατοικίδιά μας, οι σκύλοι και οι γάτες μας, είναι συχνά θύματα της φωτιάς, αλλά και θύτες. Tα κρατάμε όσο γίνεται περιορισμένα, γιατί ιδίως τα εξαντλημένα πουλάκια και τα ερπετά, φίδια και σαύρες, αποδεκατίζονται από τις συμπαθείς γατούλες μας.

Οδηγίες για δραστηριότητα Έρευνας & Διάσωσης στις καμένες περιοχές

1)    Προσοχή: Όσο η φωτιά είναι σε εξέλιξη και επιχειρεί η Πυροσβεστική, είναι πολύ επικίνδυνο να προσεγγίζουμε για να διασώσουμε άγρια ζώα (για τα κατοικίδια χρειάζεται προσοχή και συνεννόηση με την Πυροσβεστική).

2)    Στην περίπτωση που βρείτε άγριο ζώο τραυματισμένο ή εξαντλημένο στην προσπάθειά του να σωθεί, τηλεφωνήστε σε μια οργάνωση (π.χ. στην ΑΝΙΜΑ στο 2109510075 ή ΔΡΑΣΗ στο 6979914852) για οδηγίες πρώτων βοηθειών και για τη μεταφορά του σε Σταθμό.

3)    Μην πάτε μόνοι σας! Πληροφορηθείτε για συγκρότηση ομάδων ή δημιουργείστε μια δική σας ομάδα με τουλάχιστον 5 άτομα. Να είστε εξοπλισμένοι με φαρδύ βαμβακερό παντελόνι (όχι πολυεστερικά κλπ), μποτάκια(όχι πέδιλα, τσόκαρα, κλπ), γάντια δερμάτινα ή εργασίας συνθετικά, καπέλο, γυαλιά, μάσκες προσώπου, αρκετό νερό (min 3 λίτρα), μακό (καλυμμένοι ώμοι), τσουβαλάκι ή παλαιά μαξιλαροθήκη (δηλ. πάνινο περιέκτη) για μεταφορά ζώου καθώς και με RESCUE KIT της ΠΟΔΑΖ.

4)    Τα θερμόπληκτα και τα πυρόπληκτα ζώα πρέπει να μεταφέρονται το ταχύτερο στην σκιά και να τους γίνεται δροσισμός με βρεγμένη πετσέτα στα πόδια και στην κοιλιά.

5)    Τα πτηνά πρέπει να τοποθετούνται σε χαρτόκουτο για να απομονώνονται και να ηρεμούν. Μπορείτε να τους δώσετε υγρά ενυδάτωσης, με σύριγγα, πλαγίως από την σχισμή του ράμφους.

6)    Τα ερπετά και τα αμφίβια (φίδια, σαύρες, χελώνες, φρύνοι) συνέρχονται όταν τα βάλετε, για λίγο, σε μια λεκάνη με 1εκατοστό νερό της βρύσης.

7)    Τα θηλαστικά (σκαντόχοιροι, αλεπούδες, κλπ)τοποθετούνται σε pet carrier ή σε καφάσια ασφαλισμένα μαζί με μπολάκι νερό. Τα ζώα θα είναι υποτονικά, μετά το σοκ, αλλά μόλις αισθανθούν καλύτερα θα ζωηρέψουν με όλα τα συνεπαγόμενα, γι’ αυτό σκεπάζουμε τον περιέκτη και με πετσέτα ή πανί για να ηρεμούν.

8)    Σε περίπτωση εγκαύματος, η γέλη Flamigel επουλώνει, ανακουφίζει και προστατεύει.

9)    Μην προσφέρετε ΠΟΤΕ φαγητό σε ένα άγριο ζώο!

10)  Μην παίρνετε ΠΟΤΕ το ζώο στο σπίτι σας. πρέπει να πάει σε ένα οργανωμένο Κέντρο Περίθαλψης Άγριας Πανίδας.

Τι προβλήματα δημιουργούν οι καύσωνες στην Άγρια Ζωή;

Τα πουλιά αισθάνονται έντονα τη ζέστη γιατί έχουν υψηλότερη θερμοκρασία σώματος από πολλά άλλα ζώα. Επίσης, δεν διαθέτουν ιδρωτοποιούς αδένες, οπότε δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους σε ζεστό καιρό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είδαμε πολλά Όρνια στην Κρήτη να πέφτουν σε δρόμους και θάλασσες, εξαντλημένα και με το στόμα ανοιχτό, προσπαθώντας να χάσουν λίγη θερμότητα.

Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούν να ιδρώσουν, τα πουλιά εξακολουθούν να χάνουν πολύ νερό σε ζεστό καιρό: με τα περιττώματά τους και μέσω της αναπνοής. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι πηγές νερού τους στερεύουν, παλεύουν να ενυδατωθούν και να διατηρήσουν τα φτερά τους σε άριστη κατάσταση.

Οι περίπλοκες τροφικές αλυσίδες διαταράσσονται, καθώς ο ζεστός καιρός επηρεάζει επίσης τους πληθυσμούς των εντόμων και στεγνώνει το έδαφος. Τα πουλιά που τρώνε ασπόνδυλα δυσκολεύονται να βρουν τροφή.

Επίσης ο ζεστός καιρός μπορεί να επηρεάσει σοβαρά τον κύκλο ζωής των αμφίβιων. Το θερμότερο νερό μπορεί να σημαίνει ότι οι γυρίνοι αναπτύσσονται ταχύτερα, αλλά μπορεί επίσης να στεγνώσουν οι λίμνες. Όταν συμβαίνει αυτό, οι νεαροί βάτραχοι και φρύνοι μπορεί να εγκαταλείψουν τη λίμνη πριν αναπτυχθούν πλήρως. Εάν δεν έχουν φτάσει ακόμη στο στάδιο που πρέπει να εγκαταλείψουν τη λίμνη, απλώς θα πεθάνουν. Οι ξηρότερες συνθήκες δυσκολεύουν επίσης τα αμφίβια να βρουν τα υγρά, δροσερά σημεία όπου συνήθως καταφεύγουν.

Περισσότερα προβλήματα έχουν και τα έντομα.  Οι καύσωνες προκαλούν χάος στους ήδη μειωμένους αριθμούς εντόμων. Ο ζεστός καιρός καίει τα φυτά με τα οποία τρέφονται τα έντομα και σκοτώνει τις νεαρές κάμπιες.  Οι μέλισσες επηρεάζονται ιδιαίτερα από την άνοδο της θερμοκρασίας. Λόγω του τριχώματός τους,  υπερθερμαίνονται γρήγορα και δεν μπορούν να πετάξουν ή να αναζητήσουν τροφή. Οι μέλισσες αποθηκεύουν τροφή στις φωλιές τους, αλλά αυτά διαρκούν μόνο λίγες ημέρες - δεν είναι βιώσιμες σε παρατεταμένους καύσωνες.

Τα θηλαστικά επίσης υποφέρουν από τους καύσωνες. Οι συνθήκες ξηρασίας δυσκολεύουν τους ασβούς και τους σκαντζόχοιρους. Είναι σχεδόν αδύνατο να σκάψουν με τα νύχια τους στο σκληρό, ξερό έδαφος για να ξεθάψουν σκαθάρια και σκουλήκια.  Και καθώς οι πηγές νερού στερεύουν, η ενυδάτωση γίνεται δύσκολη. Αυτό είναι ιδιαίτερα καταστροφικό για τα νεογνά και τα μωρά. Είτε εξακολουθούν να τρέφονται από τη μαμά τους είτε βρεθούν στην ξηρασία μόλις εγκαταλείψουν τη φωλιά τους, μπορεί να αντιμετωπίσουν υποσιτισμό.

Πώς να βοηθήσετε την άγρια ζωή σε καλοκαιρινό καύσωνα

Η Εφορεία Εφαρμογής Προγραμμάτων Περιβάλλοντος/ΣΕΠ δια της Π.Ο.Δ.Α.Ζ. κυκλοφόρησε το αφισάκι «Προστατέψτε την Άγρια Ζωή από τον ΚΑΥΣΩΝΑ» με 6 χρήσιμες συμβουλές για να βοηθήσουμε όλα τα ζωντανά πλάσματα που υποφέρουν από τους καύσωνες.

Αν ενδιαφέρεστε να διαβάσετε περισσότερα από ξένη βιβλιογραφία, δείτε εδώ:

WildfiresAnd Animal Protection: Towards Better Intervention Strategies  https://faunalytics.org/wildfires-and-animal-protection-towards-better-intervention-strategies/

WILDLANDFIRE SAFETY FOR YOUR LIVESTOCK AND PETS https://www.readyforwildfire.org/prepare-for-wildfire/go-evacuation-guide/animal-evacuation/